جراحی تعویض مفصل شانه یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی برای بهبود عملکرد شانه و کاهش درد ناشی از آسیب‌ها و مشکلات مفصلی است. این نوع جراحی به افرادی که به دلیل آرتروز، آسیب‌های ورزشی یا تصادفات دچار تخریب مفصل شانه شده‌اند کمک می‌کند.
در حالی که روش‌های غیرجراحی ممکن است موقتاً درد را کاهش دهند، جراحی تعویض مفصل شانه اغلب به عنوان راهکاری دائمی و مؤثر توصیه می‌شود. این مقاله به بررسی جزئیات این عمل، دلایل انجام آن، مزایا و خطرات آن می‌پردازد.
جراحی تعویض مفصل شانه چیست؟
جراحی تعویض مفصل شانه یک روش جراحی است که در آن مفصل آسیب دیده شانه با یک پروتز مصنوعی جایگزین می‌شود. این جراحی برای افرادی که دچار آسیب های جدی یا بیماری های مزمن شانه هستند و درد و محدودیت حرکتی دارند، توصیه می‌شود. هدف اصلی از این جراحی کاهش درد، بازگرداندن عملکرد طبیعی شانه بیمار است.
عمل تعویض مفصل شانه در چه مواردی استفاده می‌شود؟
جراحی تعویض مفصل شانه معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که مفصل شانه به دلیل آسیب یا بیماری شدید تخریب شده و دیگر نمی‌تواند به طور طبیعی عمل کند. این جراحی بیشتر برای کاهش درد، بهبود حرکت و بازگرداندن عملکرد مفصل انجام می‌شود. موارد زیر از شایع ترین دلایلی هستند که این عمل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
1. آرتروز مفصل شانه
ساییدگی و فرسایش غضروف مفصل شانه، که باعث درد شدید، سفتی و کاهش دامنه حرکت می‌شود. این حالت به تدریج موجب تخریب مفصل و ایجاد محدودیت در زندگی روزمره می‌شود. در مواردی که درمان های غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی و تزریق ها دیگر مؤثر نباشند، جراحی تعویض مفصل توصیه می‌شود.
2. آرتریت روماتوئید
یک بیماری خود ایمنی که باعث التهاب مفاصل می‌شود و غضروف و استخوان مفصل شانه را تخریب می‌کند. در موارد پیشرفته آرتریت روماتوئید که مفصل شدیداً آسیب دیده و باعث درد و محدودیت حرکتی شده است، این جراحی مؤثر است.
3. شکستگی های شدید و غیرقابل ترمیم استخوان بازو
شکستگی‌های پیچیده یا خردشدگی استخوان های مفصل شانه، به خصوص در افراد مسن، که بهبود خود به خودی ندارند یا باعث ناپایداری مفصل می‌شوند. در این موارد، تعویض مفصل به جای تلاش برای ترمیم استخوان آسیب دیده، بهترین راه حل برای بازگرداندن عملکرد طبیعی شانه است.
4. نکروز آواسکولار
این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به استخوان بازو به طور قابل توجهی کاهش یابد، که باعث مرگ بافت استخوان و تخریب مفصل می‌شود. وقتی نکروز آواسکولار پیشرفت می‌کند و استخوان و مفصل شانه تخریب می‌شوند، تعویض مفصل راه حلی برای کاهش درد و بازگرداندن حرکت است.
5. استئوآرتریت پس از آسیب
آسیب های شدید یا قدیمی به شانه که به مرور زمان منجر به آرتروز و تخریب مفصل می‌شوند. در صورت ایجاد آسیب های طولانی مدت به غضروف و استخوان، جراحی تعویض مفصل برای بازسازی و بهبود حرکت استفاده می‌شود.
چه زمانی نیاز به انجام جراحی تعویض مفصل شانه است؟
نیاز به جراحی تعویض مفصل شانه زمانی احساس می‌شود که سایر روش های درمانی برای کاهش درد و بهبود عملکرد شانه مؤثر نباشند و زندگی روزمره بیمار به دلیل درد و محدودیت حرکتی تحت تأثیر قرار گرفته باشد. در ادامه به شرایطی اشاره می‌شود که ممکن است نیاز به این جراحی را توسط بهترین متخصص ارتوپد ایجاد کنند:
- آرتروز پیشرفته
- آسیب‌های شدید و شکستگی‌ها
- آرتریت روماتوئید
- ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره
- نکروز آواسکولار
- عدم موفقیت درمان‌های غیرجراحی
- سایش یا فرسایش مفصل به مرور زمان
- آسیب‌های مزمن به شانه
چه افرادی کاندیدای مناسب برای جراحی تعویض مفصل شانه هستند؟
افرادی که کاندیدای مناسب برای جراحی تعویض مفصل شانه هستند، معمولاً دارای شرایط و مشکلات خاصی هستند که باعث درد و محدودیت حرکتی شدید در شانه می‌شود و با درمان های غیرجراحی بهبود نیافته‌اند. در زیر به مشخصات این افراد پرداخته می‌شود:
◀ بیمارانی که به دلیل آرتروز مفصل شانه، غضروف محافظ شانه را از دست داده‌اند و درد و سفتی مفصل دارند. این بیماران اغلب با درد شدید در هنگام فعالیت های روزمره مانند لباس پوشیدن، شانه کردن مو یا حتی استراحت مواجه می‌شوند.
◀ بیمارانی که به دلیل این بیماری خودایمنی دچار التهاب شدید و آسیب مفاصل شانه شده‌اند و درمان های دارویی یا غیرجراحی مؤثر نبوده است. در این موارد، تخریب مفصل به حدی می‌رسد که توانایی حرکت مفصل شانه به شدت محدود می‌شود
◀ کسانی که به دلیل شکستگی‌های پیچیده یا خرد شدگی شدید در استخوان های مفصل شانه، درمان طبیعی و ترمیم مفصل غیرممکن است. این بیماران معمولاً شکستگی هایی دارند که با استفاده از درمان های متداول بهبود نمی‌یابد یا باعث ناپایداری مفصل شانه می‌شود.
◀ بیمارانی که درد شانه شدید و مزمنی دارند که با دارو، فیزیوتراپی، و یا تزریق‌های کورتیزون بهبود نیافته و فعالیت‌های روزمره آنها به شدت محدود شده است. در صورتی که این درد به قدری شدید باشد که خواب، کار و زندگی اجتماعی بیمار را تحت تأثیر قرار دهد، تعویض مفصل یک گزینه درمانی محسوب می‌شود.
◀ افراد مسنی که به دلیل سایش طبیعی مفصل شانه با گذشت زمان، دچار درد و ضعف مفصل شده‌اند. در این گروه، جراحی تعویض مفصل شانه درد را کاهش می‌دهد.
◀ افرادی که به دلیل آسیب های مکرر یا شدید به شانه، با محدودیت های شدید حرکتی و درد مزمن رو به رو هستند و درمان های غیرجراحی برای آنها موفق نبوده است.
جراحی تعویض مفصل شانه چه مزایایی دارد؟
جراحی تعویض مفصل شانه مزایای قابل توجهی دارد که در ادامه به برخی از مهم ترین مزایای این جراحی اشاره می‌کنیم.
- کاهش درد شدید و مزمن
- بهبود حرکت و دامنه حرکتی شانه
- پایداری و قدرت بیشتر در شانه
- بهبود وضعیت خواب
- بازگشت به فعالیت‌های ورزشی و فیزیکی
- کاهش نیاز به مصرف داروهای ضد درد
- نتایج طولانی‌مدت و پایدار
- رفع عوارض ناشی از آسیب های شدید
مراحل انجام جراحی تعویض مفصل شانه چگونه است؟
جراحی تعویض مفصل شانه معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در بعضی موارد، ترکیبی از بیهوشی عمومی و بی حسی موضعی استفاده می‌شود تا درد پس از عمل نیز کاهش یابد. جراح یک برش در ناحیه جلوی شانه (به طول حدود 10-15 سانتی متر) ایجاد می‌کند تا به مفصل شانه دسترسی پیدا کند.
از این برش، بافت های نرم اطراف مانند عضلات و تاندون ها کنار زده می‌شوند تا مفصل شانه آشکار شود. قسمت های آسیب دیده مفصل شانه شامل سر استخوان بازو یا کل مفصل برداشته می‌شود. سر استخوان بازو و حفره گلنوئید که دچار ساییدگی یا آسیب شده‌اند، با استفاده از ابزارهای جراحی جدا می‌شوند.
پس از برداشتن مفصل آسیب دیده، اجزای پروتز که شامل یک سر فلزی یا سرامیکی برای استخوان بازو و یک حفره پلاستیکی یا فلزی برای گلنوئید است، در محل مفصل قرار می‌گیرند.
این پروتزها با استفاده از سیمان استخوانی جایگذاری می‌شوند تا به استخوان طبیعی پیوند بخورند. پس از جایگذاری پروتز، جراح مفصل جدید را تنظیم کرده و دامنه حرکتی شانه را آزمایش می‌کند تا مطمئن شود که پروتز به درستی عمل می‌کند و هیچ مشکلی در حرکت وجود ندارد.
پس از اطمینان از درست قرار گرفتن پروتز، برش جراحی با استفاده از بخیه جراحی بسته می‌شود. گاهی اوقات یک لوله تخلیه برای جلوگیری از تجمع مایعات در محل جراحی قرار داده می‌شود که معمولاً پس از چند روز برداشته می‌شود. پس از جراحی، بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا علائم حیاتی او تحت نظر قرار گیرد. بیمار معمولاً یک تا سه روز در بیمارستان بستری خواهد بود.
چه نوع پروتزهایی در عمل تعویض مفصل شانه استفاده می‌شوند؟
در جراحی تعویض مفصل شانه، چند نوع پروتز مختلف بسته به شرایط بیمار و نوع آسیب مفصل استفاده می‌شوند. پروتزهای مفصل شانه معمولاً از مواد فلزی ساخته می‌شوند و به دو شکل عمده تعویض کامل و تعویض معکوس وجود دارند.
این نوع پروتز برای بیمارانی استفاده می‌شود که هم سر استخوان بازو (هومروس) و هم حفره گلنوئید (بخشی از استخوان کتف) دچار آسیب یا تخریب شده اند. سر فلزی یا سرامیکی پروتز جایگزین قسمت توپی استخوان بازو می‌شود. این قسمت معمولاً از فلزهای باکیفیت (مانند آلیاژهای کبالت-کروم یا تیتانیوم) ساخته می‌شود تا مقاومت بالایی داشته باشد.
نتیجه جراحی تعویض مفصل شانه چه زمان مشخص می شود؟
نتیجه جراحی تعویض مفصل شانه به طور معمول طی چند مرحله مشخص می‌شود و بیمار ممکن است بهبودی تدریجی را تجربه کند. زمان دقیق بهبودی و نتیجه نهایی بسته به عوامل مختلفی از جمله نوع جراحی، وضعیت سلامتی بیمار و پیروی از برنامه های فیزیوتراپی و مراقبت های بعد از تعویض مفصل شانه متفاوت است. با این حال، به طور کلی می‌توان گفت بیماران پس از 6 ماه به نتیجه خوبی می‌رسند و پس از 12 ماه بهبودی کامل حاصل می‌شود.
نتیجه‌گیری
جراحی تعویض مفصل شانه یک راهکار مؤثر برای افرادی است که از درد شدید و محدودیت حرکتی شانه رنج می‌برند و روش‌های غیرجراحی دیگر نتوانسته‌اند به بهبود آنها کمک کنند. این جراحی می‌تواند به طور چشمگیری کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشد، درد را کاهش دهد و امکان انجام فعالیت‌های روزمره را فراهم کند.
با این حال، موفقیت این عمل به عوامل مختلفی مانند سن بیمار، شدت آسیب، و مراقبت‌های پس از جراحی وابسته است. انتخاب صحیح جراح و پیروی دقیق از توصیه‌های پس از عمل می‌تواند به دستیابی به بهترین نتایج ممکن کمک کند.
